Vlaams minister van Binnenlands Bestuur Gwendolyn Rutten (Open VLD) wil de verplichting dat steden en gemeenten de tekorten van de eredienstbesturen bijpassen schrappen. Haar voorganger en partijgenoot Bart Somers bestelde daarover een universitaire studie om het decreet terzake uit 2004 te evalueren. De onderzoekers presenteerden hun bevindingen deze week in het Vlaams parlement. Het is een zeer grondige studie (320 blz.), die goede inzichten aanreikt.
Hoe is de situatie nu?
De financiering van de geloofsgemeenschappen in België is een ingewikkelde zaak. De federale overheid is, conform de grondwet, verantwoordelijk voor de bezoldiging van de bedienaren van de erkende erediensten en de georganiseerde vrijzinnigheid. De Vlaamse overheid omkadert de geloofsgemeenschappen: steden en gemeenten zijn verplicht, ook al is dat streng gereglementeerd, de tekorten op het budget van bijvoorbeeld de kerkfabrieken bij te passen.
Wat zegt het rapport?
Tijdens de voorstelling was klaar en duidelijk dat de onderzoekers de afschaffing van het systeem niet op het oog hebben.
We citeren letterlijk: ‘We zien in grote lijnen de volgende opties:
- Een ongewijzigd model
- Aanpassingen aan het huidig model (solidariteit tussen eredienstbesturen; verplicht gebruik van de eigen reserves; bestuurlijk toezicht)
- Een nieuw model:met een gewijzigde rechtspersoon.
- Een nieuw model: gewijzigde financiering (karakter, omvang, conditionering; en voeding van de financiering).
- Een nieuw model: gewijzigde rechtspersoon en financiering.
- Een uitdoving van het bestaand model.
- Een stopzetting van het bestaand model ex nunc.’
De twee uiterste opties zijn: 1) een ongewijzigd model en 6) een uitdoving of 7) een stopzetting van het model. Deze laatste opties maakten geen deel uit van het bestek en vallen daarmee buiten het onderzoek.’
De experten willen naar een nieuw aangepast model.
Wat is de context van het debat?
Het decreet van 2004 was een grote stap voorwaarts in de modernisering, maar het blijft voor verbetering vatbaar. Sindsdien is de godsdienst-demografische situatie sterk veranderd. Ontkerkelijking (van de katholieken) laat zich sterk voelen. Het aantal rooms-katholieke kerkfabrieken daalde van 1.809 naar 1.497, maar de protestanten, de orthodoxen en de islam groeiden wat betreft het aantal erkende geloofsgemeenschappen. De grootste groeier is de orthodoxie, met tachtig procent. Bijzonder feit is dat meer dan 52 procent van de rooms-katholieke gebouwen monumentale kerken zijn. 47 procent van de financiering van de tekorten gaat naar gebouwen, zijnde 34 miljoen in 2021.
Hoeveel bedraagt de overheidssteun aan erediensten?
Dat blijkt ingewikkeld om te berekenen. Het zou om in totaal 72 miljoen gaan. Maar een aanzienlijk deel van de eredienstbesturen is zelfbedruipend. Onduidelijk is hoeveel de georganiseerde vrijzinnigheid krijgt. Nadia Sminate (N-VA) vroeg om alle beleid terzake naar Vlaams niveau te brengen. Brecht Warnez (CD&V) wees op de onschatbare rol van de vrijwilligers in het beheer van gebouwen. Zij maken het systeem betaalbaar. Het opheffen leidt tot meer ambtenaren.
Zijn er dan sporen voor een nieuw systeem?
Minister Rutten herhaalde haar wens om de verplichting af te schaffen, maar toonde ook haar diepe respect voor het waardevolle religieuze erfgoed. Tabula rasa wil zij niet. Volgens haar is het huidige systeem geen garantie voor transparantie. In het Brussels hoofdstedelijk gewest werd de toelage geplafonneerd. Het systeem gaat uit van een dialoog tussen religies en de overheid, niet van een scheiding, zo stelden meerdere Vlaamse parlementsleden tijdens de gedachtenwisseling.
Een van de denkpistes is een omvorming van eredienstbesturen naar een privaatrechtelijke rechtspersoon.
Maar dat heeft duidelijk ook veel nadelen. Een moeilijke kwestie is de financiering van de woonst van de pastoor.
En nu?
Er zijn helemaal geen plannen voor een decreetswijziging. De meeste parlementsleden zien de grote waarde in van religie voor de samenleving. Het overlegmodel dat al sinds tweehonderd jaar bij ons geldt, is een uniek model en voor vele politici eigenlijk helemaal niet zo slecht. Voorzitter van de commissie Binnenlands Bestuur Kris Van Dijck (N-VA) eindigde de zitting zowaar met een evangelievers: ‘Geef aan de Keizer wat de keizer toekomt, en aan God wat God toekomt.’