Kerkfinanciering op lokaal niveau in vraag gesteld

Gisteren kwam de Hoge Raad van Justitie met haar eindrapport over Operatie Kelk. Er is geen enkel bewijs gevonden van druk van de Kerk om het onderzoek tegen te werken. Maar niet nader genoemde ‘indicaties’ blijken toch voldoende voor Gwendolyn Rutten, Vlaams minister van Binnenlands Bestuur voor Open Vld), om te pleiten voor de afschaffing van de plicht van gemeenten om tekorten van geloofsgemeenschappen bij te passen. Daarvoor grijpt ze een eerder door Bart Somers bestelde studie van Universiteit Antwerpen aan.

De tekorten van geloofsgemeenschappen gaan alles tesamen over 60 miljoen euro. Daarvan gaat 94% momenteel naar katholieke kerkfabrieken. Verspreid over de 300 Vlaamse gemeenten betekent dit gemiddeld 188.000 euro per gemeente. Die centen gaan voornamelijk naar onderhoudswerken en energiefacturen. Steden en gemeenten zijn wettelijk verplicht om die kosten te helpen dekken. Vaak zijn de kerkgebouwen ook hun (mede)eigendom.

De studie van UA schuift volgens de minister drie mogelijke scenario’s naar voren om de wet aan te passen.

1. Afschaffing van de plicht

Geloofsgemeenschappen moeten dan voortaan hun eigen middelen (investeringskredieten) aanspreken om tekorten bij te passen. Sommige hebben inderdaad een aardig potje. Samen hebben ze volgens het kabinet Rutten zo'n 280 miljoen euro aan beleggingen uitstaan. Daarnaast zijn er soms ook inkomsten uit patrimonium. Volgens de huidige wetgeving mogen de kerkfabrieken beleggingen niet gebruiken om de gaten in de werking te dichten.

De spreiding van die middelen is echter heel ongelijk. Sommige kerkfabrieken zijn rijk, terwijl de meeste weinig of helemaal geen reserves uit beleggingen, laat staan patrimonium hebben. In het voorstel zou de invoering van een solidariteitsmechanisme tussen kerkfabrieken voorgesteld worden. Evenmin lang houdbaar. Stel dat beleggingen wel aangesproken kunnen worden, dat zou het kapitaal na enkele jaren volledig op zijn, stellen verantwoordelijken van kerkfabrieken in de bisdommen. Dan kunnen er ook geen opbrengsten meer uit gehaald worden, die op vandaag wel gebruikt worden, en wel ten belope van 15 miljoen euro.

2. Plafonnering met maximale bijdragen

Een dergelijk systeem is vandaag al van kracht in Brussel, waar de lokale overheden maximaal 30 procent van de tekorten bijpassen.

3. Vereenvoudiging van het systeem

Vandaag zijn steden en gemeenten verantwoordelijk voor de financiering van de katholieke geloofsgemeenschappen, terwijl de provincies bevoegd zijn voor de andere godsdiensten.

Gemeenten zijn vaak eigenaar

Minister Rutten gaat voor het eerste scenario en wil gemeenten vrij laten om tekorten al dan niet bij te passen. Aangezien ze vaak eigenaar of mede-eigenaar zijn van een kerkgebouw, klinkt het niet meer dan logisch dat ze mee instaan voor het onderhoud, beseft de minister ook zelf. ‘Maar voor de mis of het gebed zouden ze niet moeten betalen’, oppert Rutten. 'Je kan niemand verplichten om te betalen voor het geloof van een ander.'

Wat bedoelt ze daarmee? ‘De minimale kosten voor materieel als hosties of een keer nieuwe gewaden zullen voor een gemeente het verschil niet maken’, zegt kerkjurist Joris De Jonghe, in het bisdom Gent verantwoordelijk voor kerkfabrieken. ‘Stel dat de Kerk zou besluiten om het met veel minder kerkgebouwen te doen en zich er volledig uit terugtrekken, dan zouden de gemeenten met een veel zwaardere last zitten dan nu. Heel veel werk gebeurt door vrijwilligers.’

Dat hiermee niet zozeer het instituut maar vooral lokale gemeenschappen getroffen worden, alsook die van andere godsdiensten, lijkt bijkomstig.

Het voorstel klinkt dan ook als verkiezingspraat.

Dinsdag pas komt er een presentatie van de studie in het Vlaams Parlement. Tot zolang mag ze niet vrijgegeven worden door de universiteit. We kunnen dus ook niet controleren in hoeverre de minister het onderzoek objectief voorstelt.

Federale kerkfinanciering

Open Vld richt haar pijlen ook op het federale niveau. Jaarlijks betaalt de federale overheid ongeveer 90 miljoen euro voor het loon van pastoors, imams of rabbijnen. ‘Ook dat is niet meer van deze tijd’, vindt Rutten. Er is een grondwetswijziging nodig om de kerkfinanciering aan te pakken. Die wil ze alvast gaan voorbereiden door de hervorming bij de federale regeringsonderhandeling op tafel te leggen.