B-cyclus drieëndertigste zondag door het jaar

COMMENTAAR BIJ DE LEZINGEN

Jean Bastiaens

Van dingen die voorbijgaan

Het getijde van de herfst geeft ons een besef van de eindigheid van de dingen. Maar het afsterven van planten en bomen leert ons ook dat dit noodzakelijk is om nieuw leven voor te bereiden. En wie kent niet dat geluksgevoel bij het aanschouwen van de eerste tekenen van de lente? Tussen herfst en lente is er een periode van rust, van kaalheid, waar de dingen zich scherper dan anders aftekenen tegen de horizon. In dit verloop van de getijden herkent de mens zijn eigen kwetsbaarheid, zijn eindigheid, maar ook het verlangen naar en de hoop op nieuw leven.

Maar een mens leeft niet alleen. Hij maakt deel uit van een gemeenschap, van een cultuur, en hij ondergaat mee de schommelingen van de tijd. Soms gaat het goed en kunnen de bomen niet hoog genoeg groeien, soms gaat het niet goed en slaat de crisis bressen in de zelfzekerheid.

Dergelijke op- en neerwaartse bewegingen heeft het volk Israël in extreme vormen meegemaakt. Sinds de vestiging in het land, zijn er heel wat hoogtepunten maar ook heel wat calamiteiten geweest. Het kleine volkje werd voortdurend belaagd door superieure politieke machten die het evenzoveel keren onder de voet liepen. De omringende volkjes waren soms een bron van twist en strijd, maar het waren vooral de grootmachten die vernieling en terreur zaaiden, vooral dan de Assyriërs en de Babyloniërs.

In de tijd waarin we het twaalfde hoofdstuk van het boek Daniël moeten situeren, waren het de Seleucidische vorsten die het Joodse volk de adem afsneden. De meest gehate onder hen was wel Antiochus IV, die eropuit was overal een eenvormige Hellenistische cultuur op te leggen. Hij speelde onder één hoedje met de Helleniserende Joden, tegen het andere deel van het Joodse volk dat trouw wilde blijven aan de eigen tradities en aan de Tora van Mozes. Een verschrikkelijke tweespalt was het gevolg. Dieptepunt van het conflict was het moment waarop Antiochus – die zichzelf een goddelijk statuut aanmat – een beeld van Zeus Olympios plaatste in de heilige tempel in Jeruzalem. De maat was vol. De Makkabeeën zouden een opstand leiden en de tempel bevrijden uit de hand van de tiran.

De eerste lezing spreekt over deze periode. Diegenen die te midden van alle geweld weten stand te houden en trouw blijven aan GOD en zijn Tora, worden hier ‘de wijzen’ genoemd. De Hebreeuwse grondtekst gebruikt hier een woord dat duidelijk maakt dat deze ‘wijzen’ erfgenamen zijn van de Lijdende Dienaar uit het boek Jesaja. En ook zij zullen vele mensen ‘tot gerechtigheid brengen’, zoals de Dienaar dat lang voor hen al eens gedaan had. GOD zal de zijde kiezen van deze kleinen, deze ‘kinderen van het volk’, en hen naar de overwinning brengen. Deze overwinning wordt, anders dan bij de Makkabeeën, niet door geweld verkregen, maar door de actief-geweldloze belijdenis van de Tora. GOD zal hen door de dood heen naar het leven voeren, waar zij zullen schitteren als de sterren.

In de tijd van Jezus wordt het Joodse volk opnieuw in de tang genomen, nu door de Romeinen. En ook nu weer zijn er mensen die het op een akkoordje met de machthebber willen gooien, en anderen die zich verzetten, met of zonder geweld. Het gewone volk is de situatie meer dan beu, en kreunt onder de bezetting, en ziet ernaar uit dat GOD zijn reddende hand weer zal opheffen. Er waren verzetsbewegingen actief, maar ook boetebewegingen zoals die van Johannes de Doper. De leerlingen van Jezus hoopten dat Hij zijn Messiasschap zou waarmaken door ‘het koningschap over Israël te herstellen’ (Handelingen 1,6). Maar ook nu zou Jezus kiezen voor de weg die de Lijdende Dienaar Hem was voorgegaan.

De evangelielezing moeten we dus tegen eenzelfde achtergrond begrijpen als de eerste lezing. Het zijn parallelle teksten. Jezus zal de Romeinen niet buiten gooien. Hij zal een andere weg wijzen. En de Romeinen zullen het nog veel bonter maken dan in Jezus’ eigen dagen: een kleine veertig jaar na zijn dood zullen de Romeinen Jeruzalem innemen en platbranden, en de tempel verontreinigen door het plaatsen van een afgodsbeeld om diezelfde tempel daarna te vernietigen. Hoe standhouden in tijden van geweld en ondraaglijke verdrukking?

Jezus zegt: houd je ogen blijvend gericht op mij, want ik blijf met jullie, en ik zal komen als de Mensenzoon die aan alle verschrikkingen een einde maakt. Wanneer? Dat weet niemand, zelfs de Zoon niet, alleen de Vader. Maar de Naam van die Vader blijft onverkort: ik-zal-er-zijn!

Printvriendelijke versie van de lezingen en het commentaar