B-cyclus vierentwintigste zondag door het jaar

COMMENTAAR BIJ DE LEZINGEN

Jean Bastiaens

Van 'Jezus messias' naar 'Jezus de christus'

Een aantal zondagen na elkaar lezen we uit de brief van Jakobus. Hier klinkt inderdaad een ander geluid dan we gewoon zijn, want de brieven van Paulus ademen een heel andere sfeer. Veelal denkt men dat met Jakobus de 'broeder des Heren' bedoeld wordt. Deze Jakobus speelt een belangrijke rol in de vroege Jezusbeweging van Jeruzalem en zal er een leidinggevende positie verwerven. Tijdens het zogenaamde eerste apostelconcilie (zie Handelingen 15) is deze Jakobus een soort van voorzitter die het gezag heeft om de belangrijkste conclusies te trekken. Hij is een Jood, zoals Jezus en de andere leerlingen van het eerste uur. En voor elke Jood is 'godsdienst' op de eerste plaats een praktische zaak: een zaak van het handelen, van het dagelijkse doen, van het 'wandelen met GOD' in het heel concrete van elke dag. Daar horen dus rituelen bij, zegenbeden, voorschriften in verband met eten en drinken, en ga zo maar door. Want een geloof dat niet tastbaar wordt in onze dagelijkse beslommeringen, is een geloof dat zweeft. Het geloof moet incarneren in ons dagdagelijks bestaan. En zo komt Jakobus tot die radicale uitspraak dat 'het geloof, op zichzelf genomen, zonder zich te uiten in daden, dood is' – een uitspraak die op het eerste gezicht lijkt in te gaan tegen wat de apostel Paulus zegt en verkondigt. Maar schijn bedriegt. Het gaat erom te leven binnen het spanningsveld van geloof en overgave enerzijds – 'alles is genade' – en van onze daden en concrete handelingen anderzijds – 'geloof moet zich uiten in daden'. Die spanning mogen we niet opheffen ten gunste van het een of het andere.

Ook Jezus was een Jood. Het is eigenlijk bizar dat we dat moeten benadrukken. Maar dat komt door het feit dat de vier evangeliën zoals wij die nu kennen voltooid zijn door de tweede generatie van geloofsleerlingen: niet door de generatie van Petrus, Jakobus of Paulus, maar door de generatie van Marcus, Lucas en Matteüs, of – nog later – door Johannes. Het gehoor van Marcus bestond reeds voor een groot gedeelte uit niet-Joden. Die kenden geen Hebreeuws en spraken geen Aramees. Zij spraken Grieks. En dus schreef Marcus zijn evangelie in het Grieks, en wel in een heel eenvoudig, volkstalig Grieks. Het fascinerende van Marcus is, dat hij deze eenvoudige taal wist te verbinden met een groot literair talent: zijn evangelie is een literaire parel, waar nog steeds geen enkele Schriftgeleerde op is uitgekeken!

En dus ademen onze evangeliën de onvermijdelijke spanning van de ontmoeting en de confrontatie van een Joodse wereld en een heidense (= niet-Joodse) wereld. Het is uitermate belangrijk dit steeds voor ogen te houden, want anders gaat men bij het interpreteren van bijvoorbeeld een polemiek tegen Schriftgeleerden of Farizeeën onvermijdelijk de mist in. Voor de eerste leerlingen van Jezus – allemaal Joden – was Jezus de 'messias': een Joodse term met een Joodse geschiedenis, verankerd in de Heilige Schrift. Omwille van zijn gemengd gehoor, vertaalt Marcus deze term in het Grieks: 'messias' wordt 'christus' – dat is geen eigennaam, maar een titel. We horen het Petrus op bijna onnatuurlijke wijze tegen Jezus zeggen in het evangelie van deze zondag: 'Gij zijt Christus.' In het lectionarium staat er een hoofdletter, maar er zou evengoed een kleine letter kunnen staan: 'Gij zijt de christus', dat wil zeggen 'de messias'. Beide woorden betekenen 'gezalfde': want toen Jezus bij het doopsel van Johannes het water inging, ontving Hij bij het boven komen de kracht van de heilige Geest. Hij werd er 'gezalfd' met de heilige Geest, aangesteld tot de messias van Israël, om het Koninkrijk van GOD te verkondigen en een nieuw tijdperk te doen aanbreken. De stem uit de hemel zei: 'Jij bent mijn geliefde Zoon, in jou vind ik vreugde!'

Maar wat betekent dat concreet voor de zending van Jezus, dat Hij de messias van Israël is? Petrus en de andere leerlingen denken er iets van te weten. Zij zien in Jezus de messias, 'de christus', en zij denken in termen van 'overwinning en vrijheid'. Maar Jezus denkt in heel andere termen: Hij verbindt de opdracht van de messias met verwerping, met smaad, met lijden en dood, maar ook met opstanding. Marcus vertelt ons van een zware clash tussen Jezus en Petrus, de woorden liegen er niet om. Probeer er niet overheen te lezen – 'Ga weg, Satan!' – maar ze te proeven en ze te wegen. Over het kruis kun je onmogelijk spreken in termen van vanzelfsprekendheid of in clichés: men moet vechten met die boodschap van Jezus, om ze te leren verstaan – zoals Petrus!

Printvriendelijke versie van de lezingen en het commentaar