De paaswake is de belangrijkste en meest uitgebreide viering van het jaar. We vieren Pasen – het feest dat het volk van Israël al eeuwen vóór Jezus vierde als herinnering aan de uittocht uit Egypte – maar wij belijden dat Jezus de ultieme uittocht heeft volbracht: de doortocht van dood naar leven. De liturgie van de paaswake wil ons eigenlijk zelf ook die doortocht aan den lijve laten ervaren. Want God heeft niet alleen Israël, niet alleen Jezus, door de duisternis naar het licht gevoerd: Hij maakt ook vandaag die doortocht met en voor ons. Tot dat geloof wil de paaswake ons uitnodigen. Op verschillende manieren en momenten – door het tijdstip van de viering, de rituelen en symbolen, de teksten – herkennen we de beweging van donker naar licht, van dood naar leven, van graf naar verrijzenis.
Van duisternis naar licht
De lofzang op de paaskaars is het eerste hoogtepunt van de paaswake: nadat de kaars buiten aan het gezegende vuur werd ontstoken, opent ze de intredeprocessie in de donkere kerk. Die beweging doet denken aan het verhaal van de vuurzuil die tijdens de woestijntocht het volk Israël ’s nachts de weg toonde (Ex 13, 21-22; Neh 9, 19). Maar het licht van de paaskaars is ook het ‘Licht van Christus’: zo zingt de diaken of de priester die de paaskaars draagt driemaal, terwijl het licht doorgegeven wordt aan alle gelovigen. Vooraan plaatst de diaken de paaskaars op de versierde kandelaar, hij vraagt de zegen aan de voorganger, bewierookt het boek en de paaskaars en zet het Exsultet in.
In dit Exsultet (zo genoemd naar het eerste woord van de lofzang in het Latijn) staat de symboliek van duisternis, nacht en licht centraal. De lange tekst kan bij een eerste lezing wat ‘onoverzichtelijk’ overkomen. Nochtans gaat het om een knap literair werkstuk, met een doordachte structuur. Hij zit ook vol Bijbelse beeldentaal, en het vraagt wat inzicht, geduld, en een herhaalde lezing om die te leren smaken. Deze bijdrage wil helpen om de opbouw en de betekenis van het Exsultet te ontdekken, om zo ook de schoonheid ervan misschien sterker te gaan waarderen. Als illustraties gebruiken we enkele verluchtingen uit de zogenaamde Exsultet-rollen, die tijdens de middeleeuwen vooral in Italië een groot succes kenden. Deze perkamenten rollen bevatten de tekst van het Exsultet, afgewisseld met afbeeldingen bij de tekst. De rol werd tijdens het voorzingen van de lofzang afgerold, zodat de gelovigen een visuele ondersteuning kregen bij wat ze de diaken hoorden voorzingen.
De opbouw van het Exsultet
Het Vlaamse Zondagsmissaal biedt vier verschillende versies aan van het Exsultet. We volgen de eerste versie van de lofzang uit het Zondagsmissaal (1993), pp. 154-156, omdat deze de eigenlijke vertaling is van de Latijnse tekst en dus ook de volledige inhoud ervan weergeeft.
-
Inleiding: uitnodiging om te juichen en blij te zijn (vv. 1-3)
-
Vraag van de diaken om Gods hulp (vv. 4-5)
-
Dialoog met de gemeenschap: uitnodiging om mee te bidden (v. 6)
-
Gebed van lofprijzing, dankzegging en smeking (vv. 7-26)
-
De gedachtenis van het paasfeest (vv. 7-18)
-
De heilige nacht (vv. 19-20)
-
De paaskaars en het licht (vv. 21-26)
-
Het ‘Amen’ van de gemeenschap
De lofzang op de paaskaars wordt zo mogelijk gezongen door een diaken. Als er geen diaken is kan ook een cantor de lofzang zingen. Dit gebeurt aan de ambo, omdat het Exsultet al op een heel gebalde manier het paasgeloof verkondigt.
- Juicht nu, engelen van God in de hemel,
steekt de bazuin en verkondigt het heil:
uw Koning heeft overwonnen!
- Aarde, lichtovergoten, verheug u:
de luister van de eeuwige Koning omstraalt u,
zie, van heel de wereld is het duister geweken!
- En gij, onze moeder de Kerk,
overstroomd door dit glanzende licht, verblijd u!
Deze heilige ruimte weerklinke
van de machtige stem van het volk!
...
(Hier leert u de paaslofzang zelf zingen.)
Meer over deze 'lofzang op de paaskaars' leest u in Zacheüs nr. 33.2, met als inhoud:
-
Liebeth Degryse – Over de eigenheid van de liturgie van Goede Vrijdag en de kruisweg
-
Joris Polfliet – ‘Moge deze kaars onverzwakt blijven branden’, Kennis maken met het Exsultet
-
Pieter Stevens – Ritueel voor het overbrengen van de paaskaars op Pinksteren
-
Karen Germeys – Verzoeningsviering voor de veertigdagentijd
-
Mark Delrue – Beeldmeditatie 'Christus zegent' (Giovanni Bellini)
Neem nu een abonnement of bestel een los nummer door te mailen naar icl@interdio.be.
