Paus Franciscus en de klimaattop in Parijs

Het is geen toeval dat paus Franciscus in Afrika was op het moment dat de wereldleiders in Parijs bijeen kwamen in de aanloop naar COP 21, het vervolg op de klimaatveranderingsconferentie van Kopenhagen. Als onderdeel van een Vaticaanse strategie op hoog niveau om actie op gang te krijgen rond de verandering van het klimaat – waarin de encycliek Laudato si’ (LS) een goed gepland element was op het juiste moment – wil Franciscus een aanvullende visie geven op het Zuiden, waar de consequenties van de ontwrichting van het klimaat en vele andere sociale en ecologische kwalen het leven aantast van miljoenen.

Kortzichtigheid en nationale belangen

Met andere woorden: de bisschop van Rome wil, zoals dat steeds het geval was voor de Kerk, de thema’s van sociale rechtvaardigheid op de voorgrond en in het hart plaatsen van de klimaatdiscussie. Zullen de staatshoofden die in Parijs bijeen zijn die boodschap horen?

De paus heeft bij herhaling gewezen op de relatie tussen natuurbescherming en sociale rechtvaardigheid

De kortzichtigheid en de nationale belangen die de klimaatconferentie van Kopenhagen (COP 15) in een doodlopende straat brachten is iets wat de mensheid niet nog eens kan tolereren. “Het zou bedroevend zijn, en ik durf zelfs zeggen catastrofaal, als belangen van kleine groepen het winnen van het gemeenschappelijk welzijn en leiden tot het manipuleren van informatie om de eigen plannen en projecten te beschermen”, zei Franciscus in zijn toespraak in het hoofdkwartier van het klimaatprogramma van de Verenigde Naties in Nairobi, Kenia, op 26 november.

Sociaal perspectief

Dat er een relatie ligt tussen de bescherming van de natuur en het opbouwen van een rechtvaardige en onpartijdige sociale orde heeft Franciscus tijdens zijn pontificaat bij herhaling verkondigd. “De verandering van het klimaat is een wereldwijd probleem met ernstige gevolgen: ecologisch, sociaal, economisch, politiek en voor de verdeling van goederen. Het is een van de fundamentele uitdagingen waar de mensheid van vandaag voor staat” (LS 25). Ons antwoord op die uitdaging “moet ook een sociaal perspectief omvatten dat de fundamentele rechten van de armen en de kanslozen respecteert” (LS 93). Het “misbruik en de vernietiging van het milieu gaan vergezeld van een meedogenloos proces van uitsluiting” (toespraak tot de Verenigde Naties in New York, 25 september 2015).

De verbindingen tussen ecologische en sociale problemen zijn weliswaar wereldwijd verbreid, maar sommige thema’s zijn typisch van lokaal belang zoals het stropen van in het wild levende dieren, vluchtelingen om ecologische redenen en snelle urbanisatie. Dit zijn sociale en ecologische problemen waar de paus uitdrukkelijk aandacht voor vroeg en ze zijn beide onmiskenbaar punten van aanhoudende zorg in Afrika. “Illegale handel in diamanten en kostbaar gesteente, metalen die zeldzaam zijn of van groot strategisch belang, hout, biologisch materiaal en dierlijke producten – denk aan de handel in ivoor en het daarvoor doden van olifanten – veroorzaken politieke instabiliteit, georganiseerde misdaad en terrorisme”, aldus Franciscus in Nairobi.

Armoede door gewapende conflicten

Een ander recent verschijnsel dat vele Afrikaanse naties aantast is de migratie die veroorzaakt wordt door beslaglegging op land, de verwoestijning en gewapende conflicten. “Er is een tragische toename van het aantal migranten dat wil ontkomen aan de toenemende armoede die het gevolg is van ecologische ontwaarding. Zij worden niet als vluchteling erkend door internationale conventies over vluchtelingen; zij moeten leven met het verlies van de levens die zij achterlieten zonder ook maar de geringste wettelijke bescherming” (LS 25).

Zullen de mensen luisteren naar de roep van de aarde en de roep van de armen?

De derde sociale en ecologische uitdaging is het snelle proces van verstedelijking dat zich voltrekt in het Zuiden. In te veel gevallen heeft dit helaas geleid tot een “ongeproportioneerde en niet te reguleren groei van vele steden die ongezond zijn geworden om erin te leven en inefficiënt” (LS 44). Geen wonder dat paus Franciscus, die als bisschop van Buenos Aires getuige was van hartverscheurende armoede, de verwarrende symptomen kan onderscheiden van een sociale ineenstorting die een uitbarsting veroorzaakt van “toenemend geweld, nieuwe vormen van sociale agressie, drugshandel, toenemend drugsgebruik bij jongeren en het verlies van identiteit” (LS 46), een gebrek aan geworteld zijn en sociale anonimiteit (LS 149).

Een schreeuw die klinkt vanuit de mensheid

Geconfronteerd met de onoplosbare complexiteit van deze uitdagingen doet Franciscus een beroep op het geweten van hen die bijeen zijn in COP 21: “Heel deze situatie is een schreeuw die klinkt vanuit de mensheid en van de aarde zelf, een schreeuw die de internationale gemeenschap echt moet horen.” Zullen de mensen in Parijs en de volken die zij vertegenwoordigen luisteren naar de roep van de aarde en de roep van de armen uit het Zuiden?

Dit artikel verscheen oorspronkelijk op de website Ecojesuit. Vertaling: Ben Frie SJ.

Artikel van Jaime Tatay Nieto SJ. Hij is een Spaanse jezuïet en medewerker van het blog Ecojesuit. Twitter: @JaimeTatay

Meer artikelen over geloof, samenleving en cultuur op www.igniswebmagazine.nl