Eén van de meest moeilijk te doorgronden begrippen die een mens kan hanteren, is waarheid. Wat is waar en wat is niet waar? Dat is een fundamentele vraag die weinig wetenschappers met zekerheid durven te beantwoorden. Zelfs in kwesties van geloof en religie, waarin waarheid een cruciaal en fundamenteel begrip is, is het uiterst delicaat om iets uit te roepen tot absolute waarheid.
Niet omdat de waarheid niet zou bestaan, maar omdat het bijzonder moeilijk is om haar met zekerheid te vatten.
In ons wereldse leven is waarheid vaak bevattelijker, maar niet eenvoudiger. De vraag wat we in de wereld om ons heen mogen geloven en wat niet, is geregeld een bron van twijfel. Zeker in grote maatschappelijke debatten wordt de strijd om de waarheid in toenemende mate een politiek slagveld, waarop alles toegelaten is.
Twee keer bedrogen
Neem nu de volksraadpleging over de Brexit. Eén dag nadat de bevolking van het Verenigd Koninkrijk ervoor koos om uit de Europese Unie te stappen, maakte politicus Nigel Farage een bocht van 180 graden. Zijn bewering dat de staat wekelijks 350 miljoen Britse pond aan de EU betaalde bleek niet te kloppen en de belofte om dat geld voortaan te spenderen aan het gezondheidsbeleid bleek een luchtbel te zijn. De kiezers waren twee keer bedrogen.
Intussen zitten we al een fase verder. De entourage van de kersverse president van de Verenigde Staten heeft een nieuw concept uitgevonden, alternatieve feiten.
De werkelijkheid bevalt hen niet? Dan creëren ze toch gewoon een alternatieve realiteit.
Te weinig toeschouwers bij de inauguratie van de president? Dan passen ze het cijfer aan. Of wat te denken over een verwijzing naar het bloedbad van Bowling Green als argument in het migratiebeleid? Dat bloedbad bestaat eenvoudigweg niet. De waarheid gaat op de schop.
Woorden niet zonder gevolgen
We kunnen grapjes maken over die en andere stuntelige alternatieve waarheden, maar hoe onderscheiden we als burgers nog waarheid van leugen? Ook bij ons circuleren op het internet en via de sociale media tal van beweringen en cijfers, waarvan vele de toets met de werkelijkheid niet doorstaan. Op die manier ontstaan hardnekkige mythes, vooroordelen of valse beschuldigingen, die moeilijk weg te werken zijn omdat ze blijven opduiken. Mensen liken en delen berichten op Facebook, of sturen e-mails door die een eigen leven gaan leiden.
Allereerst moeten politici op hun hoede zijn en de nodige discipline opbrengen.
In de politiek is een woord ook altijd een daad, sprak Herman Van Rompuy recentelijk in het weekblad Knack. Wijze woorden. Politieke leiders moeten beseffen dat hun woorden niet zonder gevolgen zijn. De politieke debatstijl gleed de voorbije decennia al te vaak af naar simplisme en slogans. De werkelijkheid wordt gekneed en gebogen om toch maar in een verhaal te passen. Een gevaarlijke ontwikkeling.
Een vriendelijk klinkend synoniem
De pers heeft een belangrijke rol te vervullen in het achterhalen van wat waar is, of minstens van wat geloofwaardig en aantoonbaar is. Diverse media pakken tegenwoordig uit met fact checks. Dat is goed, maar het blijft een veeleer occasionele aanpak.
Journalisten moeten systematisch de vraag durven te stellen wat juist of fout is, welke boude beweringen nuancering verdienen en welke mythes moeten worden doorprikt.
Dat komt zowel de geloofwaardigheid van de media ten goede als de kwaliteit van het publieke debat. De media moeten ook ver weg blijven van sensatie en oppervlakkigheid. Wat ze zeggen en schrijven, moet betrouwbaar zijn. Als mensen de media niet meer vertrouwen, brouwt ieder zijn eigen waarheid.
Laten we resoluut nee zeggen tegen alternatieve feiten. Uiteindelijk is dat niets anders dan een vriendelijker klinkend synoniem van wat we ooit simpelweg leugens noemden.
Reacties
Om reacties te zien en te reageren op dit artikel moet je je eerst even aanmelden via het menu bovenaan. Tot gauw.