Net als het werkdocument voor de gezinssynode zal ook de synode zelf in 3 delen verlopen.
- Van 4 tot 11 oktober staan de synodevaders stil bij het eerste deel van het werkdocument, dat de context schetst van gezinnen vandaag.
- De 2de week van het overleg gaat in op het 2de deel van het werkdocument: het onderscheiden van waar het op aan komt in de roeping van het gezin. Hier gaat het over de kern van de christelijke visie op het gezin. In welke richting kan die verder ontwikkeld worden, zodat het Evangelie van het gezin echt goed nieuws kan zijn?
- In week 3 werken de bisschoppen concrete suggesties uit die aan de paus overhandigd zullen worden.
Op 18 oktober vindt de heiligverklaring plaats van het allereerste echtpaar ooit: de ouders van de heilige Theresia van Lisieux. Kunnen Louis Martin en Zélie Guérin een inspiratiebron zijn voor gezinnen vandaag?
Deel 1: Situatieschets
De synodevaders willen zich goed bewust worden van de uitdagingen die op gezinnen afkomen en vertrekken vanuit de realiteit om op die manier zowel de kracht als de broosheid van het gezin op het spoor te komen (10).
Het valt te verwachten dat de Westerse synodevaders daar in grote mate op dezelfde lijn zullen zitten. Of zou er iemand zijn die betwijfelt dat in de hedendaagse samenleving slechts een minderheid de leer van de katholieke kerk over het huwelijk en het gezin beleeft, steunt en onderwijst? (7) Wel kunnen hier verschillen naar voren komen wat betreft de thema's die de bisschoppen uit de hele wereld willen bespreken. In ontwikkelingslanden dringen zich immers andere problemen op dan in het Westen.
Het werkdocument stelt vast dat de christelijke visie op huwelijk en seksualiteit vaak botst met culturele opvattingen, zoals individualisme en de overtuiging dat seksuele verschillen niet nodig zijn voor de stabiliteit van een koppel. Maar evenzeer hebben sociale ongelijkheid en oorlog een zware impact op het gezinsleven: Sociale uitsluiting ondermijnt het gezin en vormt een ernstige bedreiging voor de waardigheid van haar leden, vooral de kinderen. (15)
Ook de gevolgen van vrouwenemancipatie én -discriminatie komen aan bod en leiden tot een suggestie waarover de synodevaders zullen debatteren:
Kan de kerk de verantwoordelijkheid van vrouwen sterker waarderen door hen te laten deelnemen aan het beleid en hen te betrekken bij de priesteropleiding?
Deel 2: Onderscheiding
In paragraaf 41 gaat het over de onverbreekbaarheid van het huwelijk. De woorden van Jezus in Matteüs worden aangehaald: Wat God heeft verbonden, moet een mens niet scheiden. Daarbij worden ook meteen de ontmoetingen van Jezus met de Samaritaanse vrouw (die 5 mannen had) en met de overspelige vrouw aangehaald, waaruit blijkt dat Jezus geen uitsluiting aanvaardt van mensen die niet beantwoorden aan het ideaal.
De synode blijft uitgaan van de complementariteit van huwelijkspartners (man en vrouw), waarbij seksuele beleving leidt tot vruchtbaarheid: Voor sommigen is het vanzelfsprekend dat de complementariteit met het eenwordings- en procreatief aspect ingeschreven is in het scheppingsplan. (45) Die nuance met sommigen is belangrijk. Blijkbaar kan hierover wel gedebatteerd worden?
Dat opent dan de vraag naar de erkenning van seksuele beleving zonder het oog op procreatie en dus op de aanvaarding van andere relatievormen buiten het christelijk huwelijk en van gezinsplanning binnen dat huwelijk.
Het werkdocument pluist vervolgens de christelijke visie op het huwelijk diep uit. In zijn encycliek Deus caritas est (God is liefde) schreef paus Benedictus XVI: Het huwelijk wordt een icoon van de relatie van God met zijn volk en omgekeerd: de manier waarop God liefheeft, wordt de maatstaf van de menselijke liefde. Het belang van de liefde is trouwens een levensprincipe voor de samenleving zelf.
Daaraan koppelt het werkdocument de noodzaak om in de christelijke gemeenschap meer aandacht te hebben voor gezinnen, hun de kans te geven om elkaar te ontmoeten en te inspireren met getuigenissen. We lezen: Het is van belang om het idee te laten rijpen dat het gezin een keuze is voor heel het leven, die ons bestaan niet begrenst, maar het juist rijker en voller maakt, zelfs te midden van moeilijkheden. (55)
Na het aanboren van de rijkdom en de vreugde van een hecht christelijk gezinsleven, volgt een hoofdstuk over de houding tegenover vormen van gezinsleven buiten het christelijk huwelijk.
Het werkdocument erkent dat er waardevolle elementen in andere gezinsvormen kunnen bestaan ‘als ze gebaseerd zijn op een stabiele en waarachtige relatie tussen man en vrouw.’
Verschillende formuleringen in dit 2de deel lijken regelrecht te komen uit wat Vlaamse theologen van de KU Leuven onder meer naar voren brachten tijdens een studiedag in februari 2015. Lees daarover het artikel Schrap zonde, spreek over zaden van groei.
Er wordt sterk uitgegaan van de barmhartigheid als kern van de openbaring van Jezus Christus. (68) Moeten pastorale verantwoordelijken dan zomaar alles aanvaarden? In het bewustzijn dat de grootste barmhartigheid erin bestaat met liefde de waarheid te spreken, overstijgen we het medelijden, zo lezen we het antwoord in paragraaf 67. De schrijvers van het werkdocument vinden het alvast wenselijk dat de bisdommen trajecten uitwerken voor een toenemende betrokkenheid van mensen die samen wonen of die burgerlijk getrouwd zijn.
Deel 3: Zending van het gezin vandaag
Dit deel omvat de helft van het hele document. Week 3 zal dan ook een intensieve week worden voor de synodevaders. Die moet resulteren in concrete suggesties voor de pastoraal. Nogmaals: het blijft aan de paus zelf om die suggesties al dan niet door te voeren.
In dit deel lezen we dat de evangelisatie van de wereld vertrekt bij het Evangelie van het gezin. Gezinnen die Gods trouw en onvoorwaardelijke liefde weerspiegelen, zijn immers levende getuigen. Maar dit evangelie kan maar echt goed nieuws zijn als de waarheid zich incarneert om te redden, niet om te veroordelen. (69)
Heel concreet wordt voorgesteld om gezinspastoraal aan jongerenpastoraal te koppelen en jongeren dus intensiever te vormen met het oog op christelijke gezinnen. Ook de huwelijksvoorbereiding zelf moet weer meer aandacht krijgen. De vorming tot een christelijk gezin moet eigenlijk in het hele geloofsonderricht aan bod komen. Gezinnen moeten ook een grotere rol gaan spelen in de vorming van priesters, stelt het werkdocument.
Niet minder dan 22 paragrafen gaan over echtscheiding, hertrouwen en de toegang tot de communie. Het is duidelijk dat de synode op dit vlak echt stappen vooruit wil doen.
De kerk aanvaardt dat een huwelijk kan mislukken en kan leiden tot scheiding. Voor hen is er overigens geen belet om te communie te gaan in de eucharistie. Tegelijk mag ze haar verantwoordelijkheid niet ontlopen om koppels die uit elkaar zijn te vragen zich ten opzichte van elkaar respectvol en barmhartig te gedragen, vooral voor het welzijn van de kinderen die men niet nog meer moet doen lijden. (108)
De meest direct voelbare maatregelen komen aan bod in de paragrafen 114 tot 125. Hier gaat het over de vereenvoudiging van de procedures voor de nietigverklaring van een huwelijk en de toegang tot de communie. Paus Franciscus gaf onlangs met 2 motu proprio’s al gehoor aan deze oproep uit de eerste sessie van de gezinssynode in 2014. Nu wil de synode nog verder gaan op deze weg. De mogelijkheid wordt geopperd om meer belang te hechten aan de rol van het geloof in verband met de geldigheid van het huwelijk.
Als een partner in de steek gelaten wordt omdat bij de andere partner duidelijk geen geloof in het sacrament van het huwelijk aanwezig was, kan dit dan een reden zijn tot nietigverklaring?
Ook burgerlijk hertrouwde echtgescheidenen moeten in de kerk overal welkom zijn. De huidige praktijken van uitsluiting op liturgisch-pastoraal vlak en op opvoedkundig en caritatief vlak moeten herzien worden, klinkt het vastberaden in paragraaf 121. In de praktijk is dit in Vlaanderen al grotendeels verworven, maar het blijft niettemin belangrijk dat de wereldkerk dit ook aanvaardt. Of dit zal gebeuren, daarover zal zeker een hartig woord gesproken worden.
De vraag of hertrouwde echtgescheidenen de toegang tot de sacramenten van boete en de communie tijdens eucharistie kunnen krijgen, moet verder uitgediept worden, zo vraagt het werkdocument. Tegenstanders vinden dat de eucharistie het ultieme symbool is van eenheid en trouw en daarom innig verbonden is met het huwelijkssacrament. Voorstanders vinden dan weer dat het onder bepaalde omstandigheden moet kunnen, en wel in het belang van de geloofsopvoeding van de kinderen en rekening houdend met het feit dat veel mensen een echtscheiding veeleer ondergaan dan er actief voor te kiezen.
Slechts 3 korte paragrafen gaan over homoseksualiteit.
De synodevaders vinden het wenselijk dat diocesane pastorale projecten een specifieke aandacht hebben voor de begeleiding van de gezinnen van mensen met een homoseksuele neiging en voor die mensen zelf. (131) Ze zijn het er wel over eens dat het homohuwelijk niet verenigbaar is met de christelijke visie op het huwelijk. Daarover moeten we geen debat verwachten. Het is volstrekt onaanvaardbaar dat pastores van de kerk onder druk worden gezet en dat internationale organisaties niet langer financiële hulp zouden bieden aan armere landen als die niet eerst wetten aannemen die het ‘huwelijk’ tussen mensen van hetzelfde geslacht instellen. (132)
Waar het in paragraaf 138 gaat over adoptie, stelt het werkdocument dat de opvoeding van een kind moet steunen op het seksuele verschil. Ook adoptie kadert zich dus best in een christelijk huwelijk, vinden de synodevaders. Ze halen hier niet expliciet homo-adoptie aan. Wel noemen ze situaties waarin ouders een kind willen voor zichzelf, alsof het een verlenging is van eigen verlangens.
Wat gezinsplanning betreft, herinneren de synodevaders aan de rol van het persoonlijk en goed gevormd geweten, zonder af te wijken van ‘de veelzijdige wijsheid’ van de fel besproken encycliek Humanae Vitae.
Het werkdocument stelt voor om de boodschap te herontdekken die destijds leidde tot de ethische evaluatie van de methodes voor geboortebeperking. Wellicht verkiezen de synodevaders die ethische evaluatie te laten voor wat ze is en zich te concentreren op prangendere kwesties, in het vertrouwen dat gelovigen tot een gepast gewetensoordeel kunnen komen.
Kortom, 2 grote topics en 3 kleintjes
In de 3 delen van het werkdocument komen 2 onderwerpen omstandig en herhaaldelijk naar voren:
- de pastorale aandacht voor de begeleiding van (mensen onderweg naar) christelijke gezinnen
- de mildere houding tegenover mensen van wie het huwelijk mislukte
In het hele document komt het woord 'zonde' nauwelijks ter sprake.
Dat zwaar beladen woord wordt vervangen door de erkenning dat ook in relaties die niet of maar gedeeltelijk beantwoorden aan het christelijke gezin kiemen daarvan aanwezig zijn. De positieve aspecten van niet-christelijke samenlevingsvormen moeten bemoedigd en ondersteund worden. Die benadering is fundamenteel anders dan voorheen.
Een groot deel van het debat zal gaan naar de toelating van echtgescheidenen tot de communie, een oud zeer. Daarbij laten de synodevaders zich sterk inspireren door de spiritualiteit van de oosters katholieke kerk over de mildheid.
Maar het werkdocument bevat nog veel andere aspecten, waarvan sommige minder en andere extra mediageniek zijn. We noemen er slechts 3.
- Hoe kan de kerk gezinnen ondersteunen die te lijden hebben onder armoede, oorlog, migratie, ziekte of handicap? Ongewild kunnen dergelijke situaties het erg moeilijk maken voor gezinnen om hun christelijke roeping te beleven: bij elkaar verblijven alleen al kan onmogelijk worden.
- Is de complementariteit tussen man en vrouw (vereist voor een huwelijk) een voorwaarde voor alle vormen van relaties? Dit zou een debat kunnen opleveren over de aanvaarding van holebi-relaties, al is het duidelijk dat dit geen breekijzer wordt.
- Over de ethische evaluatie van voorbehoedsmiddelen en bio-ethische kwesties als abortus en euthanasie wordt weinig onenigheid verwacht, al zullen sommigen mogelijk protesteren tegen een in hun ogen al te welwillende interpretatie van het concept verantwoord ouderschap.
Reacties
Om reacties te zien en te reageren op dit artikel moet je je eerst even aanmelden via het menu bovenaan. Tot gauw.