Vrijdag 20 oktober • ‘Iedere gedoopte is een profeet’
Het secretariaat van de synode maakte donderdagavond bekend dat de ‘synodalen’ eind volgende week, bij het einde van de bijeenkomst, een brief ‘aan het volk Gods’ zullen richten. De agenda voor de laatste week van de synode werd ook gepubliceerd. Maandagnamiddag, dinsdag en vrijdag zijn de deelnemers vrij. De redactiecommissie werkt dan aan een afsluitend document en verzamelt feedback over de gebruikte methode. De weg is lang en intensief geweest.
Na drie weken blijken vele deelnemers moe. Vier weken vergaderen, luisteren én bidden vergt dan ook wat.
De meeste deelnemers zijn actieve bisschoppen met een bisdom. Ook de in het oog lopende kardinalen zoals Jean-Claude Hollerich (Luxemburg), Fridolin Ambongo (Kinshasa) of Joseph Tobin (Newark) hebben thuis een bisdom dat zij vanop afstand blijven volgen. Het valt op dat er onder de delegaten heel wat hulpbisschoppen zijn, zoals Koen Vanhoutte (Mechelen-Brussel) of de Nederlander Ted Hoogenboom (Utrecht).
Vorige week al waren er deelnemers die zuchtten over de lange vier weken van de synode. Het is ook voor de niet-bisschoppen (religieuzen, mannen en vrouwen) niet zo evident om vier weken van huis te zijn.
De berichten over de goede atmosfeer en het broederlijk/zusterlijk luisteren verhinderen niet dat er geruchten de ronde doen, zoals dat een liberale kliek de synode leidt op een manier die bedoeld is om de kerkelijke leer over kwesties als de priesterwijding van vrouwen en homoseksualiteit te veranderen.
Vreemd genoeg zijn het altijd dezelfde journalisten die hiermee afkomen. Beter is het goed te luisteren naar wat er echt gezegd wordt.
De dominicaan Timothy Radcliffe, geestelijk begeleider van de synode, gaf de aftrap voor de laatste rechte lijn: ‘Nu zullen we bekijken welke nieuwe processen, instellingen en structuren nodig zijn. Dit zullen geen oplossingen zijn voor beheersproblemen, maar een vollediger uitdrukking van wie we als christenen zijn. De geschiedenis van de Kerk kent een eindeloze institutionele creativiteit. Nadat het christendom een erkende religie van het Romeinse rijk werd, ontstonden er nieuwe vormen van christelijk leven in de woestijnvaders en -moeders, als tegenwicht voor de nieuwe gevaren van rijkdom. In de dertiende eeuw ontstonden nieuwe universiteiten die een nieuwe visie boden op wat het betekent om mens te zijn. Tijdens de Industriële Revolutie ontstonden honderden nieuwe vormen van religieus leven om uit te drukken hoe wij broeders en zusters van de arbeiders en stedelijke armen konden zijn.
Welke instellingen hebben wij vandaag nodig om uit te drukken wie we zijn als mannen en vrouwen van vrede in een tijdperk van geweld en digitale globalisatie?
Iedere gedoopte is een profeet. Hoe herkennen en omarmen we de rol van profetie in de kerk van vandaag? Hoe zit het met de profetische stem van vrouwen, die nog vaak gezien worden als ‘gasten in hun eigen huis?’
Komen er volgende week antwoorden op deze vragen?
Woensdag 18 oktober • Spookonderwerpen
Dankzij de moderne media (en mijn accreditatie als journalist bij de Heilige Stoel) kan ik vanuit België wat van de synode blijven volgen. Van de zitting gisteren onthouden we vooral de toespraak van kardinaal Jean-Claude Hollerich, relator van de synode. ‘Wij zijn ons er terdege van bewust dat deze synode zal worden geëvalueerd op basis van de waarneembare veranderingen die daaruit zullen voortvloeien’, verklaarde hij. ‘De grote media, vooral degene die het verst van de Kerk verwijderd zijn, zijn geïnteresseerd in mogelijke veranderingen in een zeer beperkt aantal domeinen.
Ik ga ze niet opsommen, omdat we ze allemaal kennen.
Maar zelfs de mensen die het dichtst bij ons staan, onze medewerkers, leden van pastorale raden, mensen die betrokken zijn bij parochies, vragen zich af wat er voor hen zal veranderen, hoe zij in hun leven dat missionaire leerling-zijn en medeverantwoordelijkheid concreet zullen kunnen ervaren. En ze vragen zich af hoe dit mogelijk is in een Kerk die nog steeds niet erg synodaal is, waar ze het gevoel hebben dat hun mening er niet toe doet en dat slechts enkele of slechts één persoon alles beslist. Deze mensen zijn vooral geïnteresseerd in de kleine maar gevoelige veranderingen in de kwesties die we in deze module voorbereiden.’
Bijzondere woorden die veel reflecteren van de werkzaamheden. Het ‘beperkt aantal onderwerpen’ waar Hollerich het over had zijn natuurlijk de plaats van de vrouw in de Kerk (de wijding van vrouwen dus) en de seksuele moraal (hoe gaat de Kerk om met lgbti?. Onder journalisten noemen we dat de ‘spookonderwerpen’ van de synode.
Maar er is dus ook het thema medeverantwoordelijkheid.
Een van de getuigenissen was van Alexandre Joly (52), bisschop van het Franse Troyes. Hij vertelde hoe men toch groepen kan betrekken bij zwaarwichtige financiële beslissingen van een bisdom. Ook moest hij een nieuwe vicaris-generaal (nummer twee in een bisdom) zoeken. Een aantal medestanders wezen een diaken en een vrouw aan, wat canoniek onmogelijk is: een vicaris-generaal moet een priester zijn. Joly stelde de vrouw aan als bisschoppelijk gedelegeerde voor algemene zaken, tot ieders tevredenheid. Er kan dus meer dan wij vaak wel denken. Ook in Vlaanderen.
Dinsdag 17 oktober: ‘De prioriteiten van de paus’
In de Belgische ambassade bij de Heilige Stoel vond dinsdagavond een debat plaats rond de pas verschenen Franse vertaling van mijn boek over het huidige pontificaat: Le pape François. Le révolutionaire conservateur. Een vijftig mensen tekenden present, onder wie diverse deelnemers aan de synode. Naast kardinaal Jozef De Kesel was ook kardinaal Juan José Omella Omella aanwezig, net als de bisschoppen Koen Vanhoutte, Ted Hoogenboom uit Nederland en Alexandre Joly uit Frankrijk, die het slotwoord uitsprak. Maar de avond begon met een minuut stilte voor alle onschuldige slachtoffers van oorlog en terreur, in het bijzonder na de gebeurtenissen in ons land.
Daarna volgde een panelgesprek geleid door Loup Besmond de Senneville, Vaticaancorrespondent voor La Croix.
De Franse Muriel Fleury, hoofd van de sectie communicatie binnen het Dicasterie voor Integrale Menselijke Ontwikkeling, schetste de werking van dat Vaticaanse ministerie met drie secties, nadat de paus als een van de eerste hervormingen binnen de Romeinse Curie meerdere andere organen fuseerde in dat nieuwe Dicasterie waar ecologie, economie, migratie, armoede en gezondheidszorg tot de grote onderwerpen behoren. De encyclieken Laudato Si’ en Fratelli Tutti dienen samen als het kompas voor de werking van dat Dicasterie, maar Fleury ging ook en vooral in op de nieuwe exhortatie van paus Franciscus, Laudate Deum. Met dat document over de dringende noodzaak om te handelen in het licht van de klimaatrampen, wil het Vaticaan absoluut impact hebben en wegen op de komende VN-klimaatconferentie in Dubai in november.
Dat de Kerk zich bezighoudt met topics als ecologie en armoede bewijst volgens haar dat christenen effectief geloven in God de Schepper.
Wie gelooft dat er een Schepper is, kan niet onverschillig blijven tegenover wat Hij geschapen heeft en dient zorg te dragen voor die schepping. Ze stelt vast dat paus Franciscus zich in Laudate Deum vooral tot de jongeren wendt: de verandering zal van hen moeten komen en van het middenveld, een “multilateralisme van onderuit”. Het lijkt alsof de paus nog weinig vertrouwen heeft in de huidige generatie politieke leiders, want het gaat te traag vooruit wat de noodzakelijke transitie betreft.
Oecumene
Dominicaan Hyacinthe Destivelle, die aan de Pauselijke Universiteit van Sint-Thomas (het Angelicum) instaat voor oecumenische studies en die staflid is van het Dicasterie voor de Bevordering van de Eenheid onder de Christenen, ging vervolgens in op de bijdrage van paus Franciscus aan de oecumene. Hij refereerde aan de indrukwekkende oecumenische gebedswake onder het motto Together 2023, die aan de vooravond van de synode op zaterdag 30 september plaatsvond. Daarbij waren een ongezien aantal leiders van de christelijke kerken present en ze stonden allen op één rij met de paus voor het kruis.
De paus had geen bijzondere plaats of speciale zetel. Allen waren gelijkwaardig.
Het zijn zulke gestes die de oecumene vooruithelpen, vond Destivelle. ‘Kerkleiders handelen, theologen moeten het daarna interpreteren en uitleggen’, refereerde hij aan patriarch Athenagoras. Wat paus Franciscus doet voor de oecumene, is volgens de dominicaan zeer synodaal: samen op weg gaan als pelgrims, samen bidden en samen handelen voor een betere wereld. Dat is Franciscus’ aanpak. De paus werkt aan interne synodaliteit, maar er valt voor katholieken ook te leren van de synodaliteit in de andere kerken die op dat vlak vaak meer ervaring hebben. En door naar elkaar te luisteren en synodaal met elkaar om te gaan zoals bij die gebedswake, neemt ook de oecumene toe.
‘Er is geen oecumene zonder synodaliteit en geen synodaliteit zonder oecumene’, stelde Destivelle krachtig.
Wat het samen pelgrimeren betreft, wees hij op de pausreizen naar Lesbos en Cyprus, naar Jeruzalem en Zuid-Soedan, waar telkens andere kerkleiders samen met de paus naartoe gingen. Ook in zijn encyclieken en andere documenten deinst de paus er niet voor terug om te verwijzen naar het denken van niet-katholieke kerkleiders of theologen. En hij roept allen op om samen te werken inzake de grote uitdagingen en crises van deze tijd: voor de vrede, voor de rechtvaardigheid, voor de zorg voor de schepping.
Het ‘nu’ van God
De Belgische Claire Jonard, werkzaam in de jongeren- en roepingenpastoraal in Zwitserland, belichtte op haar beurt de relatie tussen de paus en de jongeren. Franciscus heeft veel te zeggen aan de jongeren en de jongeren verwachten veel van hem. Ze vinden het belangrijk dat hij naar de Wereldjongerendagen (WJD) komt. Ook in die relatie met de jongeren zag Jonard de synodaliteit aan het werk. Het gaat immers over samen op weg gaan, maar tegelijk geeft de paus een boodschap aan de jongeren, hij onderricht hen. En tot slot wijst hij erop dat ze zelf missionaire leerlingen zijn die bij leeftijdgenoten kunnen getuigen van hun geloof. Ze zijn dus protagonisten die zelf kunnen handelen.
Daarover sprak de paus zelf vooral bij de WJD in Rio de Janeiro in 2013. ‘Zet de wereld in vuur’, was toen zijn centrale boodschap. In Krakau was zijn motto: ‘Kom uit je zetel, sta op’. In Panama knoopte de paus de jongeren in de oren: ‘Jullie zijn het nu van God’.
Jongeren zijn niet de toekomst, ze hebben nu al een rol te spelen in kerk en samenleving.
En in Lissabon klonk als een refrein: ‘Para todos’, de Kerk is er voor iedereen.
De synode die Franciscus in 2018 aan de jongeren wijdde, was een opstap en een laboratorium voor de huidige synode. Je ziet de werkwijze terugkomen, maar ook alle thema’s die toen al op de agenda stonden, duiken nu opnieuw op. De parallel tussen die twee processen valt niet te loochenen. Jonard besloot dat deze paus de jongeren doet dromen en aanmoedigt om die dromen te realiseren.
Op z'n kop
Het laatste woord was voor de bisschop van Troyes. Hij focuste op Franciscus als een paus van verrassingen die dingen op zijn kop zet. ‘Bij elk probleem verwachten wij snelle oplossingen. Franciscus wil dat we stilstaan, tijd nemen, de anderen in nood nabij blijven en beluisteren, vervolgens onderscheiden en dan pas komen tot een evangelisch engagement om de problemen aan te pakken. Die trage werkwijze is niet wat wij verwachten. Voorts wensen wij van leiders klare taal en duidelijke regels. Ook dat biedt Franciscus ons niet’, stelde bisschop Alexandre Joly. ‘Mensen willen een baas die wetten oplegt, maar vervolgens leggen ze die toch naast zich neer en luisteren niet.
Franciscus vult zijn leiderschap helemaal anders in door de Kerk als moeder te presenteren.
Een moeder maakt plaats voor al haar kinderen en wil dat ze allen hun talenten kunnen ontplooien. Iedereen hoort erbij en het leven is niet zwart-wit. Ook dat leiderschap gooit onze gewoontes en verwachtingen overhoop.’
Bisschop Joly ziet hoe de paus in kleine stapjes te werk gaat, geen revolutie. Toch beaamt hij dat de paus radicaal is, maar dan in de betekenis dat hij jusqu’au bout gaat, tot het uiterste in liefde en trouw, ten einde toe. Dat is de evangelische radicaliteit van de naastenliefde. Wij willen een kerk en een evangelie die aan onze wensen voldoen, maar Franciscus zet Christus centraal. Hij brengt niets nieuws, maar hernieuwt en vernieuwt de Blijde Boodschap van Christus. En dat doet hij door haalbare stapjes voor te houden vanuit een ‘martelaarschap van het geduld’. Bekering gebeurt meestal langzaam.
Laatste luik
Woensdagochtend begonnen de synodedeelnemers aan het laatste luik van het werkinstrument. Dat betekent dat hun dag begon met een eucharistie in de Sint-Pietersbasiliek, enkele meditaties en getuigenissen en een introductie in de finale onderwerpen op hun agenda. Andermaal wisselden de samenstellingen van de groepjes waarin ze overleggen. Het einde komt in zicht. Tegelijkertijd hield de paus zijn gebruikelijke woensdagaudiëntie op het Sint-Pietersplein met een mooie catechese over Charles de Foucauld.
Daarmee zit mijn tijd in Rome erop. Weldra neemt redacteur Lieve Wouters de fakkel over om deze blog voort te zetten. (EVL)