Omstreeks het jaar 383 maakt een jonge vrouw, Egeria, een pelgrimstocht vanuit Zuid-Frankrijk naar Jeruzalem. In een dagboek houdt ze bij wat ze onderweg meemaakt. Ze schrijft bijvoorbeeld over de weg die je in die tijd moest gaan om ingewijd te worden in de geheimen van het geloof: over de doop, de handoplegging en zalving en de eucharistie. En mee dank zij haar verslag zijn we ook goed ingelicht over de kerkelijke feesten in die dagen.
Zo schrijft zij dat ze op 14 september op weg is naar de basiliek van het Heilig Graf waar ze in een grote volksmenigte terecht komt, allemaal onderweg voor de plechtigheid van de verheffing van het heilig Kruis. Bij die plechtigheid laat de patriarch het Kruis eerst plechtig neerdalen tot op de grond, om het daarna weer zo hoog mogelijk op te heffen. Ondertussen zingt de menigte honderd maal 'Kyrie eleison'. Dat ritueel wordt vijf maal herhaald, één keer in iedere windrichting, en nog een keer extra naar het oosten. Op die manier wordt de hele Kosmos als het ware geplaatst onder het teken van het kruis.
En de mensen zien op naar het kruis om de zegen ervan over zich te laten komen. Ze doen dan juist zoals eertijds de Israëlieten, die opkeken naar de staf van Mozes, met die koperen slang erop: daardoor zouden zij genezen van de slangenbeten die ze opliepen in de woestijn. Die gedachte kwam uit de godenwereld van de oude Grieken. Asclepios, de Griekse god van de geneeskunde, droeg als teken een staf met een slang, de esculaap. Waarom die slang? Omdat die ieder jaar wisselt van huid. Ze dachten daarom dat die niet doodging, maar zich verjongde en vernieuwde. De slang had misschien wel het eeuwige leven!
Jezus is aan een kruis gestorven. Maar dat kruis is voor ons ook een teken van verrijzenis, van eeuwig leven. We mogen dus zeggen: Goede Vrijdag en Paasmorgen samen in één feest: van Kruisverheffing. Het kruis als herinnering aan die slavendood en de verrijzenis als uiteindelijke overwinning op het kruis.
Zovele mensen hebben in het spoor van Jezus vrijwillig het lijden van mensen op zich genomen en zijn er ook aan kapot gegaan. Ik denk aan aartsbisschop Romero van El Salvador, zovele christenen in missiegebieden en in de vroegere Oostbloklanden, een pater Kolbe in het concentratiekamp ... Zovele eenvoudige mensen die zich inzetten, dag na dag, voor gerechtigheid, voor sociale rechtvaardigheid, hier bij ons of elders in de grote wereld.
Jezus heeft zich niet willen vastklampen aan zijn afkomst: 'Zoon van de Vader'. Hij heeft geen macht gebruikt, alleen maar zichzelf totaal gegeven, weggeschonken, tot alles – heel zijn leven – weggeschonken was. Hij werd omhoog geheven op het kruis, daar op die heuvel, de schedelplaats, begraafplaats voor moordenaars en slaven, zichtbaar voor allen en toch alleen, zelfs verlaten door de Vader – dat was zijn aanvoelen op dat moment, zo heeft Hij het uitgeroepen op het kruis – zelfs zijn vrienden waren weggevlucht. Alleen zijn moeder en de geliefde leerling stonden daar.
Dat kruis was een teken op de heuvel, een teken aan de wand. Een teken dat God de zijde kiest van zondaars en tollenaars, van blinden, kreupelen en lammen, van melaatsen en uitgestotenen van alle slag, een teken dat het verlorene – dat ene schaap – even kostbaar is als de negenennegentig anderen. Ja, dat kruis was een teken op de heuvel.
Er zijn in onze wereld vandaag nog heuvels met kruisen. In Litouwen is er zo’n heuvel nationaal heiligdom geworden. Duizenden kruisen zijn daar opgericht, grote en kleine. Vreemde bezetters eisten dat die kruisen zouden verdwijnen, maar keer op keer werden er andere kruisen opgericht. De Litouwers hebben blijkbaar een bijzondere verering voor de 'Man van Smarten', die zo'n beetje gelijkt op de ‘Christus op de koude steen’ zoals wij die kennen in onze streken.
Een berg met kruisen vind je overal. Die rijzen geleidelijk op in het levensverhaal van mensen. Je hoeft het kruis niet te zoeken, het komt ongevraagd. Voor sommigen is het verbonden met hun levenskeuze. Het kruis kan in je leven komen bij je keuze voor je man of vrouw, voor je kinderen, in de zorg voor een medemens. De Man van Smarten is soms heel dichtbij in ons leven.
Heeft Jezus bewust gekozen voor het kruis? Ik denk niet dat Hij aan zijn taak begonnen is in het vooruitzicht op een kruisdood. In Galilea, het eerste deel van zijn zending, leek alles goed te gaan. Hij had succes. Maar vertrouwd met de geschiedenis van zijn volk, had Hij al vlug begrepen dat zijn taak op tegenkanting zou stoten. Zelfs zijn familieleden wilden Hem van zijn zending weghouden. Hij heeft zich moeten losmaken van zijn familiebanden. Hij heeft dat ook duidelijk gezegd: wie zijn leerling wil worden, moet loslaten om beschikbaar te zijn voor het Rijk Gods.
En inderdaad, er zijn veel van zijn volgelingen op het kruis van Jezus gebotst. De kerk van Christus heeft nog niet zoveel rustige zeeën bevaren. Het geloof wordt aangevochten, ook vandaag nog, in de publieke opinie, in onze Westerse cultuur.
En toch blijven we geloven in het kruis. Het is een teken van opstaan ten leven, zelfs met de dood voor ogen. Ik geef hier graag het getuigenis van Edith Stein, een jodin die in 1934 bij haar inkleding in de Karmel van Keulen de naam Zuster Teresia Benedicta a Cruce aannam, 'Benedicta, door het kruis gezegend'. Zij schreef over haar naam het volgende: 'Ik kreeg die naam zoals ik erom gevraagd had. Onder het kruis verstond ik het noodlot van het Volk Gods dat zich toen al begon aan te kondigen. Ik dacht dat voor diegenen die het konden verstaan, dat dit het kruis van Christus was en dat zij het op zich moesten nemen in naam van allen. Zeker nu weet ik wat het betekent de bruid van de Heer te zijn in het teken van het kruis. Begrijpen zal men het nooit want het is een geheim.' In augustus 1942 is zuster Teresia Benedicta a Cruce in Auschwitz vergast.
Ja, begrijpen zal men het nooit helemaal, dat kruis, het is een geheim. Maar we mogen het fier blijven dragen als kenteken van ons christen-zijn, als kenteken van onze parochie. En we mogen blijven zeggen: 'Gegroet o kruis, onze enige hoop'. Ieder van ons, als christen, is een met het kruis gezegend mens.
Mag ik jullie van harte uitnodigen voor de feestelijke eucharistieviering van Kruisverheffing, patroonsfeest van de Heilig Kruiskerk en van de parochie Heilig Kruis, Kartuizers. We vieren het feest nu zondag 15 september om 11.00 u. in de Heilig Kruiskerk. Welkom!
Jan Verheyen, pastoor-deken