In 1879 werd de Sint-Laurentiuskerk te Zelzate plechtig ingewijd. Een kerk die de gemeente verbindt met haar verleden. Een herinnering aan het oorlogsgeweld. Maar ook tekens van herstel en heropbouw zijn voorhanden. Bovenal is zij een plek van samenkomst. Met reuk en klank, smaak en gevoel vanuit vervlogen tijden is zij zoals een moeder. Met open armen. Dankbaar aangenomen en soms koel afgewezen.
De kerk is genoemd naar Sint-Laurentius, aartsdiaken te Rome, in 258 als martelaar gestorven. De legende vermeldt, dat - toen de keizer de schatten van de kerk in Rome kwam roven en aan hem vroeg waar die waren ? Laurentius op een stoet arme mensen wees en zei: "Dat zijn de schatten van de kerk".
1875: van eenvoudige kapel tot kerk
Hoewel Zelzate pas in 1570 een afzonderlijke parochie werd, bestond lang voor die tijd al een kapel toegewijd aan de H. Laurentius. In een breve uit 1530 waarin paus Clemens VII de pastoors van Assenede beval de kapel van Zelzate te bedienen, lezen we dat deze kapel 150 jaar voordien door turfstekers was gebouwd.
De oudste vermeldingen over een echte kerk gaan terug tot de 17de eeuw. Wel weten we dat de oorspronkelijke locatie, namelijk het huidige kerkhof, herhaaldelijk geteisterd werd door overstromingen. Waarschijnlijk bestond de primitieve kerk uit slechts één beuk.
Door de hoge bevolkingsaangroei in de 19de eeuw, groeide de nood aan een grotere kerkruimte. De oude kerk, met haar vele verbouwingen, en zeer onregelmatig van vorm kon niet meer uitbreiden. De bouw van een nieuw bedehuis drong zich op.
Het nieuwe bedehuis (1875-1879): neogothiek
Op een andere plaats, waar het leven bruiste, dus langs het kanaal Gent-Terneuzen werd grond gekocht. De befaamde Gentse architect De Perre-Montigny kreeg de opdracht om de plannen en het bestek voor een nieuwe kerk op te maken. Florimond Van Varenberg uit Gent voerde de werken uit.
In de 19de eeuw kwamen een aantal stijlrichtingen in de architectuur tot ontplooiing, die in grote mate het uitzicht van onze huidige stads- en dorpskernen zou bepalen. Er ontwikkelde zich een romantische stroming, bezield door middeleeuwse idealen, uitgedrukt in gotische bouwvormen. En met groot succes.
Door haar maatschappelijk-religieuze en ideologische dimensie vond ze bij alle geledingen van de maatschappij ingang. De burgerij, rijk geworden in industrie en handel, zocht en vond in de neogotische leefwereld een kans om haar sociale status te veruitwendigen. De nostalgische adel poogde via de neogotische ideologie en architectuur terug aansluiting te vinden bij een geïdealiseerd verleden.
De Kerk vond het na eeuwen van sluipend verval tijd om de christelijke architectuur in ere te herstellen. Ze zag hierin een mogelijkheid om haar toenemende impact op het maatschappelijk leven ruimtelijk vorm te geven.Dat is te zien aan de Zelzaatse Sint-Laurentiuskerk. Tal van elementen - zoals het gebruik van spitsbogen en kruisribgewelven en de afwisseling van baksteen en natuursteen - verwijzen daarnaar. Een zelfbewuste sobere aantrekkelijke baksteenarchitectuur.
Op 7 augustus 1879 werd de kerk plechtig ingewijd door Mgr. de Battice, hulpbisschop van Gent. In de jaren die daarop volgden, werd het interieur van een fraai ogend meubilair voorzien.
20 mei 1940: een zwarte bladzijde
Op 10 mei 1940 overspoelt het Duitse leger ons land. Grote colonnes geëvacueerden, vluchtelingen en terugtrekkende Franse en Belgische troepen doorkruisen de grenswegen. Op 19 mei zitten de Duitsers in Lokeren. De Zelzaatse bevolking krijgt de raad te vluchten in de richting van Nederland. Zo'n 2.000 inwoners volgen die raad.
Op de avond van 20 mei hoort men zware ontploffingen. De toren van de kerk is "uit voorzorg" gedynamiseerd door Belgische soldaten.
De ravage overtreft elke verbeelding. De toren is neergestort op het achterliggend schip van de kerk. De gewelven van de kruisbeuk en van het hoogkoor hebben het begeven. Alle geschilderde glasramen en het mooie orgel, een kunstwerk van de gebroeders Reygaert uit Geraardsbergen, was verbrijzeld. Van de omliggende huizen zijn de daken afgerukt.
Op 23 juni begint men met de opruiming van de kerk. In afwachting van de heringebruikneming van een eerste kerkgedeelte wijken de parochianen enkele maanden naar een noodkerk uit. Gelukkig kunnen, na enkele herstellingen, het hoogkoor en de kruisbeuk opnieuw in gebruik worden genomen. Het zal nog tot 1950 duren vooraleer het echte herstel van de oorlogsschade een aanvang neemt.
De heropbouw (1950-1952): eigentijdse nieuwbouw
"Van mijn eerste bezoek heb ik een droeve indruk bewaard. Slechts het voorste gedeelte van de kerk, kruisbeuk inbegrepen, is in gebruik. Het schip van de kerk ligt nog in puin. Tussen de dakloze muren was het een bos van vlierstruiken, meters hoog opgeschoten tussen het steengruis en de opgeblazen toren. Onder de voorste gewelven der linkerzijbeuk die niet begeven hadden, lag een hoop brokstukken van vernietigde kerkmeubels, o.a. het klankbord van de preekstoel, stukken van een biechtstoel" (Liber Pastoralis, 1950, pastorie Zelzate).
Enige tijd later kunnen de herstellingswerkzaamheden dan toch worden aangevat. Architect Janssens uit Gent wordt aangezocht voor het tekenen van een nieuw ontwerp. Hij verkiest de slanke neogotische toren niet herop te bouwen en concipieert een eigentijds portaal- en torengedeelte, in een stijl die, op zijn zachtst gezegd, sterk afsteekt ten opzichte van het neogotische gedeelte.
Het schip wordt wel in zijn originele staat hersteld. Het rigoureus gereconstrueerde interieur krijgt opnieuw zijn majestueuze neogotische allure. Ook koor en kruisbeuk ondergaan de nodige herstellingswerken. De werken worden uitgevoerd door aannemer Verbeke uit Schaarbeek. Eind oktober 1952 kan een geheel vernieuwde kerk feestelijk worden ingewijd.
De grote restauratie (1981-2000)
Een onderzoekverslag van de toenmalige Provinciale Dienst Kunstpatrimonium uit mei 1981 legt een aantal gebreken aan de kerk bloot. Het meldt scheuren in de toren, loskomend voeg- en metselwerk, barsten in de ramen, gebreken aan de monelen. Kortom: er moest iets gedaan worden.
De kerkfabriek neemt haar verantwoordelijkheid en poogt via onderhoudswerken de schade te beperken. Bij de opvolging ervan komen nieuwe mankementen aan het licht. Tot overmaat van ramp is de toestand van de monelen zo slecht dat de binnenkant tegen vallende stukken steen moet beveiligd worden. Een grondiger en systematischer aanpak dringt zich op.
De dag na Kerstmis van 1984 wordt architect Rondonck aangesteld om een ontwerp te maken voor algehele herstelling van de kerk. Tien jaar later wordt de restauratie van de buitenkant aanbesteed. Aannemer Verstraete & Van Hecke uit Wilrijk zal de werken uitvoeren.
Het ontwerp van architect Rondonck voorziet in de gezondmaking van daken, gevels en toren. De architect hecht grote waarde aan het behoud van het originele bouwmateriaal. De dakherstelling wordt uitgevoerd met natuurleien; de opvallende witte natuursteen wordt gerepareerd door en met vervangingen, de glas-in-loodramen wordt in oorspronkelijke staat gebracht, het voegwerk wordt uitgeslepen en nieuw voegspecie wordt aangebracht. De gemetselde bakstenen worden bijgewerkt, de slechte vervangen en het geheel ontmost. In 1997 worden de werken opgeleverd.
De kerk vandaag
Het Gotische schip: 74 m lang, 17 m hoog en 10 m breed. Ondersteund door 12 monolieten. De kerk is 20 m breed en de toren 65 m hoog. De kruisweg werd geschilderd door broeder Max. Het koorgestoelte, de preekstoel, de communiebank en het hoofdaltaar werden gemaakt door de Gentse houtsnijder Frans Van den Hende.
Het Sint-Laurentiusbeeld, beeldhouwer ongekend, stond in de vroegere kerk, gelegen aan het huidige kerkhof. Het retabel is afkomstig uit het Sint-Jan-Berchmanscollege te Antwerpen en werd ontworpen en vervaardigd door Frans Baeckelmans, Jean-Baptiste Van Wint en Jean-Baptiste De Boeck uit Antwerpen.
De brandramen zijn getekend door Maurice De Loor uit Gentbrugge en vervaardigd door glazenier Alfons Calders uit Mortsel. Zij vervingen bijna alle glasramen van voor de oorlog. Het orgel verving het vooroorlogse van de gebroeders Reygaert en werd vervaardigd door Jos Loncke uit Essen.
Reacties
Om reacties te zien en te reageren op dit artikel moet je je eerst even aanmelden via het menu bovenaan. Tot gauw.