Pastorale Eenheid H. Gummarus & Z. Beatrijs Lier

Witte Donderdag - Laatste Avondmaal © Jan Verheyen

Hosanna!... Kruisig Hem!...

icon-icon-artikel

Gepubliceerd op zaterdag 12 april 2025 - 9:00

De liturgie van de Goede Week is het hoogtepunt van het liturgische jaar. Het zijn vieringen die bol staan van betekenis en symboliek. Maar wat doen we daar precies? En hoe staan deze vieringen met elkaar in verbinding?
Die Goede Week begint met de intocht in Jeruzalem, een feestelijk onthaal met ‘Hosanna-geroep’. Jezus heeft door zijn optreden heel wat verwachtingen gewekt, maar tegelijkertijd groeit ook de tegenstand. Namens wie handelt Hij eigenlijk, vragen Schriftgeleerden en Farizeeën zich af. En als Jezus dan Jeruzalem binnentrekt, is er, naast gejuich, ook de nodige afkeer. Het net van de tegenstanders sluit zich meer en meer rondom Hem.
We beluisteren met Palmzondag dan ook twee verhalen: een feestelijke intocht, maar ook het lijdensverhaal van Jezus!

Ja, Jezus wordt nog met gejuich de stad binnengehaald. Er klinken hosanna’s en mensen zwaaien Hem toe met palmtakken. Nochtans, Jezus zit gewoon op een ezeltje, voor Hem hoeven die toeters en bellen niet, Hij is zachtmoedig en nederig van hart. Maar de mensen zijn blij en verwachtingsvol. Misschien is Hij wel de lang verwachte Messias die het land zal bevrijden, misschien is Hij wel de koninklijke Gezalfde die een eind zal maken aan de Romeinse bezetting. Maar de mensen kijken verkeerd. Ze hebben totaal verkeerde verwachtingen. Jezus ís wel koning, maar niet van deze wereld. Hij brengt geen bevrijding door geweld. Integendeel, deze koning neemt geen leven, maar Hij geeft leven, leven in overvloed. Consequent heeft Hij de weg van dienstbaarheid willen gaan. Dat is het wat zijn koningschap inhoud geeft.

Hoever Jezus is willen gaan in dat dienen kunnen we lezen in de hymne die Paulus heeft neergeschreven in zijn brief aan de christenen van Filippi. Een prachtige Christushymne met indrukwekkende woorden:
‘Hij die bestond in goddelijke majesteit heeft zich niet willen vastklampen aan de gelijkheid met God. Hij heeft zichzelf ontledigd en het bestaan van een slaaf op zich genomen.’
We zullen die tekst zondag zeggen als geloofsbelijdenis. Alle menselijke godsbeelden worden hier ontmaskerd. De heilige God van Israël toont zich als een dienende mens: om zieken te genezen, om bij kleine en kwetsbare mensen te zijn, om mensen vergiffenis te schenken die in de fout zijn gegaan, om mensen een nieuwe toekomst te geven... Jezus is aan zijn dienende opdracht trouw gebleven tot het einde. Hij was, met de woorden van de apostel Paulus, gehoorzaam tot de dood.

De stad van vrede – Jeruzalem – wordt een stad van geweld. Jezus wordt gearresteerd, gemarteld en aan een kruis geslagen. Ondertussen wordt Hij verloochend door Petrus en in de steek gelaten door de meeste andere vrienden. Het vormt de afsluiting van een leven in dienstbaarheid, een sterven uit trouwe liefde.

‘Geen groter liefde kan iemand hebben dan hij die zijn leven geeft voor zijn vrienden’ (Joh. 15, 13).

We mogen zeggen dat Jezus nog grotere liefde heeft gehad. Want Hij geeft zijn leven voor vriend én vijand. Zelfs op het kruis bidt Hij voor zijn vervolgers en vraagt Hij om vergeving omdat ze niet weten wat ze doen. Niemand kan Hem van zijn weg afbrengen. Hij blijft geweldloos tot het einde toe.

De dag vóór zijn dood heeft Jezus het Paasmaal gehouden met zijn vrienden. Hij viert met zijn leerlingen de bevrijding van Israël uit de slavernij van Egypte. Maar tegelijk betrekt Hij die maaltijd op zichzelf. In de tekenen van brood en wijn duidt Hij op wat Hij een dag later op het kruis zal volbrengen. Brood gebroken als een zichzelf wegschenkende Jezus en een beker wijn als beeld van het nieuw verbond dat in Christus wordt gesloten.

Komende week mogen wij bij dat geheim van het laatste avondmaal stilstaan en volgen wij de Heer op zijn weg naar het kruis. Maar dat alles staat al in het perspectief van het komend paasfeest. Het kruis is niet het einde maar een doorgang. ‘God heeft Hem hoog verheven en een Naam verleend die boven alle namen is’, schrijft Paulus. De Heer is knecht geworden, maar deze knecht is de Heer.
Wij worden uitgenodigd het met Hem te wagen, Hem na te volgen, leven vanuit zijn Liefde, zijn dienstbaarheid, zijn verzoening.

Naar meerdere vieringen
In de tijd van de kerkvaders bestond er eigenlijk maar één viering, de paaswake. Het was een overgang van nacht naar dag, beginnend op zaterdag na het vallen van de duisternis, en eindigend met de eucharistie onder het eerste licht van de paasmorgen. Deze viering werd gekenmerkt door een grote eenheid, van lijden naar verrijzenis, van nacht naar dag. Het was een geconcentreerde viering waarin veel thema’s aan bod kwamen. Toen het christendom in de vierde eeuw echter een erkend statuut kreeg, werd deze ene viering uiteengelegd. Samenkomen in de nacht van zaterdag op zondag bleef het belangrijkste, maar stond niet meer alleen. Er was ook een viering op vrijdag, met aandacht voor Jezus’ lijden, en op donderdagavond vierde men het Laatste Avondmaal. Dit alles was ingegeven door het verlangen zoveel mogelijk de verschillende gebeurtenissen na te bootsen.
Van de zevende tot het midden van de twintigste eeuw vergleed de viering van de paaswake naar de ochtend van paaszaterdag. Pas in de jaren vijftig werd de paaswake opnieuw als een echte wake herontdekt en werd ze gehouden op zaterdagavond. Na het aanvankelijke enthousiasme over de herwaardering hiervan moest men echter na enkele jaren vaststellen dat de liturgische beleving van de Goede Week hier en daar wel wat te wensen overliet. Vandaar de rondzendbrief van de Congregatie voor de Goddelijke Eredienst ‘Paschalis Solemnitatis’ uit 1988 waarin opnieuw enkele belangrijke liturgische zaken van de viering van de Goede Week onder de aandacht werden gebracht.

Kruiswegstatie in de Heilig Kruiskerk © Jan Verheyen

Eén enkele viering
Dat de liturgie van het paastriduüm (vanaf de avondviering van Witte Donderdag tot en met de vespers van paaszondag) uiteengelegd is en verspreid werd over verscheidene dagen, heeft tot gevolg gehad dat de verschillende thema’s uitdrukkelijker aan bod kwamen. Tegelijk wekte het ook de indruk dat het om verschillende los van elkaar staande vieringen zou gaan. Niets is echter minder waar! Wie goed de partituur van het paastriduüm leest, zal zien dat de vieringen beschouwd worden als één uitgerekte viering verspreid over verscheidene dagen. Zo begint de viering van Witte Donderdag met een kruisteken, maar eindigt open, zonder zegen. Op Goede Vrijdag is er zelfs geen kruisteken aan het begin, en ook geen echte zegen. Ook de paaswake begint niet met een kruisteken, maar eindigt wel met een plechtige zegen. De viering begint dus op Witte Donderdag met het kruisteken en loopt over Goede Vrijdag heen uit op de paaswake. En pas op het einde van die paaswake worden we als gelovigen gezegend en gezonden. De drie vieringen lopen dus naadloos in elkaar over. We vieren er in één beweging het lijden, sterven en verrijzen van de Heer. Ook is de stilte een van de rode draden doorheen deze vieringen. Zij treedt in na het gloria van Witte Donderdag en duurt voort tot het gloria tijdens de paaswake (na de lezingen uit het Oude Testament).

Weg van de lichamelijkheid
De Goede Week is in hoofdzaak een zintuiglijke liturgie. Vaak is onze liturgie te verbaal, spreekt ze alleen ons verstandelijk vermogen aan. Onze kerken zijn dikwijls praathuizen geworden. Om in de liturgie echt in contact te kunnen treden met het mysterie, is het van het grootste belang dat we de symbolen en alles wat ons als mens in onze totaliteit aanspreekt meer tot zijn recht laten komen. De liturgie van de Goede Week leent er zich uitstekend toe om de mens in heel zijn wezen aan te spreken. Er is interactie en dialoog, dramatische uitbeelding en symboliek. Kortom, alle zintuigen worden geïnterpelleerd en ieder wordt uitgenodigd om zowel uitwendig als inwendig in beweging te komen en te participeren. Op lichamelijk vlak gebeurt er van alles: met palmtakken jubelend de Heer begroeten op Palmzondag, brood en beker delen op Witte Donderdag, het lijden en het verdriet voelen op Goede vrijdag, om vervolgens stil te waken, het licht te ontvangen, te getuigen van ons geloof, het bevrijdend water te voelen en op te staan tijdens de paaswake. En zo worden we in de liturgie van de Goede Week doorheen onze lichamelijkheid aangesproken om van daaruit een spirituele ommekeer te maken. God treedt binnen in ons mens-zijn via het lichamelijke. Of om het met aloude woorden te zeggen: per visibilia ad invisibilia, ‘langsheen het zichtbare komen we in contact met het onzichtbare’, via het lichamelijke worden we binnengeleid in het goddelijk geheim, en doet de liturgie ons binnentreden in de relatie met een God die altijd nieuwe toekomst schept, zelf in de grootste duisternis.

Ik nodig jullie uit om mee aan den lijve de zeggingskracht van mooie liturgie te ervaren: liturgie waarin er tijd genomen wordt om de beelden te laten spreken, vieringen waarin de schoonheid van zang en muziek en echte stilte het hart kunnen raken. Ik heb voor dit alles een goede leerschool gehad als misdienaar op Lisp bij pastoor Mouwen die doordrongen was van mooie liturgie. En als seminarist heb ik zes jaren de Goede Week kunnen meemaken bij de zusters Benedictinessen van Bethanië in Loppem. Zo werd het voor mij een uitdaging om zelf als pastoor de vieringen van de Goede Week te verzorgen in de parochie zodat we samen tot de ervaring kunnen komen dat we ‘de Heer volgen op zijn weg van lijden, sterven en verrijzen’.
U bent dan ook van harte uitgenodigd om zo mogelijk alle stappen mee te zetten in de komende week naar Pasen toe! Op de volgende bladzijden lees je het hele programma van de Goede Week, dat je ten andere ook bezorgd werd vorig weekend in de kerk. Mag ik jullie de komende week verwachten in onze vieringen?

Jan Verheyen, pastoor