Een pandgang door, de hoek om, nog een kloostergang, door de kerk. Zuster Katharina troont me mee naar een vleugel van de abdij Onze-Lieve-Vrouw van Nazareth in Brecht waar volop gewerkt wordt, achter een deur met een bord ‘Geen doorgang’. In het kielzog van moeder abdis gaan evenwel alle deuren open. Ik volg haar de trap op, hoe hoger, hoe meer stof op de treden. Op de eerste verdieping werd er al stevig gekapt en gebroken. In wat een nieuwe ziekenafdeling zal worden, resten nog wat hopen steengruis en losgerukte elektriciteitskabels. “Nu de beslissing gevallen is, willen we vooruit”, zegt zuster Katharina geanimeerd. “Het geeft een nieuw elan aan onze gemeenschap.”
Aan die beslissing ging een rijp beraad vooraf. “Sinds 2017 brainstormen we als kloostergemeenschap over hoe we hier verder willen wonen”, blikt de trappistin terug. “Er zijn meerdere redenen voor die denkoefening. Ten eerste wordt onze gemeenschap kleiner. Het gebouw werd oorspronkelijk opgetrokken voor tachtig zusters. Waren we dertig jaar geleden met veertig, nu nog met 22. Er staan dus heel wat ruimtes leeg. Bovendien worden de zusters ouder, wat minder werkkracht betekent. Tot slot zijn er de permanente onderhoudskosten van de gebouwen, om de hoge energierekeningen niet te vergeten. We willen onze ecologische voetafdruk verminderen, in lijn met Laudato Si’, vergt dat heel wat klimaatvriendelijke aanpassingen.”
Blijven of vertrekken?
Blijven of vertrekken? Dat was de eerste vraag waarover de trappistinnengemeenschap zich boog. “We wonen hier reeds sinds 1950 en zijn gehecht aan onze roots. Het is een mooie rustige plek, op enige afstand van de bewoonde wereld. Iedereen was het er al snel over eens: we blijven.” En dus rees de volgende vraag: wat met het gebouw?
In 2021 gingen de zusters in zee met een architectenbureau uit Turnhout. “Ze vertelden ons dat onze abdij in het hart van de Brechtse heide ligt, het op een na grootste beschermde natuurgebied in Antwerpen. Mocht ze hier al niet staan, zouden we hier nooit mogen bouwen. Dat was een mooie bevestiging van onze beslissing om op deze unieke plek te blijven wonen.”
Hoe gaan we wonen?
Omdat het aantal zusters sterk geslonken is, wil de huidige gemeenschap het woongedeelte centreren rond de centrale pandhof. “Er komen nieuwe kleine kamers, met een natte cel voor elke zuster. Klein, omdat we niet vaak op onze kamer toeven. Het gemeenschapsleven staat voorop. Bovendien willen we toekomstgericht bouwen. Stel dat we deze plek ooit toch moeten verlaten, dan laten we een goede voorziening achter.”
Ik ruik dat we bij de vroegere toiletten naderen, aan de overkant van de traphal. Ze zijn volledig afgebroken, het enige wat rest is nog een licht geurtje … “Hier komt een nieuwe lift, vlakbij de ziekenafdeling, ter aanvulling van de bestaande aan de andere kant van de abdij”, schetst zuster Katharina. “Ja, er is goed over nagedacht, met oog voor de praktische kant van de zaak.”
We dalen af naar het vroegere scriptorium dat ook volledig gestript is, met daarnaast wat de nieuwe gemeenschapszaal zal worden. “Nu komen we samen in de kapittelzaal op het gelijkvloers, bijzonder mooi, maar veel te groot. Dat wordt in de toekomst de bibliotheek.” In wat de nieuwe gemeenschapsruimte moet worden, wijst ze naar een muur die de ruimte in twee delen scheidt. “Die moet nog afgebroken worden, waarna er een poutrel moet worden gestoken. Dat is werk voor de bouwvakkers. Al de overige afbraakwerken hebben onze werklui gedaan. Dat scheelde een hele slok op de borrel.”
Italiaanse architect
Onze omzwervingen voeren ons terug naar de kerk met een indrukwekkend houten koorgestoelte. “Veel te groot”, zucht Katharina. “Om de kerk te verbouwen deden we een beroep op een Italiaanse monnik-architect uit Bose. Hij begrijpt de functie en betekenis van een kerk voor onze kloostergemeenschap van binnenuit en kan vanuit die nood meedenken over een toekomstige invulling.”
Eenzelfde niveau
Al gesticulerend met armen en handen brengt ze de toekomstige kerk tot leven. “Nu staat ons altaar op een verhoog van enkele treden, vanuit de vroegere theologie van het eucharistische mysterie, waarbij de priester hoger stond dan het volk. Dat is niet meer van deze tijd. Alles komt op eenzelfde niveau”, klinkt het kordaat. “De kerk wordt ingekort aan de kant van de huidige inkom. Het koorgestoelte zal niet meer gebruikt worden, en verdwijnt grotendeels, omdat we opteren voor een klassieke schikking waarbij de zusters in kooropstelling tegenover elkaar zitten en achter hen de gasten. Een schrijnwerker zal sommige onderdelen trachten te recupereren, bijvoorbeeld als banken voor de kerkgangers. Dat zou mooi en betekenisvol zijn.”
Link tussen shop en kerk
De vrijgekomen ruimte wordt een leeszaal voor gasten en een liturgische ruimte. Achterin krijgt de monastieke winkel een nieuwe stek. Een bewuste keuze. “Wie bij ons komt winkelen, voelt zo meteen de link tussen de abdijshop en de kerk. Want onze winkel is geen plat commerciële activiteit, hij ligt in het verlengde van onze spiritualiteit. Via onze producten willen we voorzien in ons levensonderhoud als contemplatieve gemeenschap, en via de verkoop van producten van andere abdijen en congregaties steunen we onze broeders en zusters.”
Lage drempel
De linkerzijkant van het altaar wordt afgesloten met een houten wand en wordt een stille ruimte, aan de andere kant komt de nieuwe ingang, wijst zuster Katharina. “Het wordt een glazen gebouw, op de begane grond. Die inkom vervangt de huidige eerder imposante entree met meerdere treden. Hopelijk ligt de drempel naar onze abdij meteen wat lager, want iedereen is welkom, we staan open voor elke ontmoeting”, noodt moeder abdis.
Het gastenhuis dat nu in drie vleugels is ondergebracht, wordt samengevoegd in één aansluitend gedeelte in U-vorm, waarbij de huidige ziekenafdeling een deel van het gastenkwartier wordt. De herbestemming van de noviciaatsvleugel wordt in een latere fase bekeken, net als de toekomst van de abdijboerderij. “Dit jaar zetten we in op de eerste fase met de ruimtes voor de communauteit”, droomt zuster Katharina luidop. “De aanpak van de kerk volgt in 2025, het gastenhuis in 2026. (trekt een grimas) Maar mijn medezusters lachen daar hartelijk om en betwijfelen of het zo snel zal gaan …”
Drijvende kracht
De sturende factor bij de ingrijpende operatie is de pauselijke encycliek Laudato Si’. “De zorg voor de schepping dragen we in ons hart”, klinkt het resoluut. “We trekken radicaal de kaart van de ecologie, in het volle besef dat het een gigantische investering wordt om dit gebouw uit 1950 naar de toekomst te heffen op een verantwoorde manier. Warmtepompen, klimaatplafonds, dubbele beglazing, zonnepanelen, isolatie, vloerverwarming … Het zijn enorme kosten.”
Hopen op steun
Het merendeel financieren de zusters zelf. Daarnaast kloppen ze bij een aantal religieuze congregaties en abdijen aan voor bijkomende middelen, en hopen ze op steun van mecenassen. Ook de opbrengst uit hun zomerwinkel gaat naar de restauratiewerkzaamheden.
Relevant
“We verbouwen niet zomaar”, besluit zuster Katharina. “De verbouwing vertaalt de onderstroom van ons leven: we willen deze abdij en datgene waarvoor ze staat een toekomst geven. (stellig) Want een abdij blijft en is misschien vandaag wel meer dan ooit maatschappelijk en kerkelijk relevant in de huidige samenleving, waarin het kerk-zijn verdampt. Meer dan ooit is er nood aan stilteplekken, ruimtes voor gebed en bezinning.
Welkom in de zomerwinkel op 9, 10 en 11 augustus.
Dan kun je ook een deel van de abdij bezoeken.
En in de pandgangen kun je al een blik opvangen van de verbouwingsplannen
Info op www.abdijnazareth.be.
Lees meer in ‘Relevant’.
Abonneren kan via abonnementen.relevant@kerknet.be. Info op www.relevant-bisdomantwerpen.be.
Een abonnement kost 25 euro. Een los nummer kost 10 euro.
Info op 03 202 84 30.